Na corona zucht de Chinese economie nu onder extreme droogte

Mevrouw Fang laat een plastic zakje zien, met grijze garnalen, en een paar roze. Het lijkt erop dat die door de extreme hitte zijn gaargekookt, vertelt ze in een filmpje dat onlangs een hit was op het internet in China. „Toen ik ze vanmorgen om negen uur kocht, waren ze levendig en beweeglijk.” Bij thuiskomst een uur later was daar weinig van over.

Met temperaturen die al weken achtereen boven de 40 graden uitkomen, kampt China met een ongekend hevige en langdurige hittegolf. Die bemoeilijkt niet alleen het dagelijks leven, maar roept ook grote vragen op over het Chinese klimaat- en energiebeleid. Dit is vooral goed te zien in de zuidwestelijke provincie Sichuan. Jarenlang was die een toonbeeld van hoe China de transitie naar schonere energie wil maken: Sichuan ruilde vervuilende kolen zoveel mogelijk in voor waterkracht. Het is een dichtbevolkte, bergachtige en normaal ook zeer waterrijke provincie, die sinds de transitie gewoonlijk ruim 80 procent van zijn energie uit waterkracht haalt. Door de droogte lukt dat niet meer. Van al dat water in rivieren en stuwmeren is vaak nog maar de helft over.

Lees ook De rivier Yangtze in China droogt op

Airco’s op een laag pitje

Door het energietekort moeten airco’s op een lager pitje en neonreclames uit. Metrostations worden nauwelijks meer verlicht en mensen wordt gevraagd niet meer met de lift of de roltrap te gaan. De situatie heeft zelfs geleid tot het tijdelijk stilleggen van fabrieken, met mogelijke consequenties voor de wereldeconomie, en tot de terugkeer van kolen. In heel China wordt deze zomer meer elektriciteit opgewekt met kolen dan ooit tevoren, meldde de Financial Times onlangs.

Het resultaat is een tragische vicieuze cirkel: de droogte leidt tot meer gebruik van kolen, en dat draagt weer bij aan klimaatverandering, en dus nog meer droogte. Volgens Li Shuo van Greenpeace Oost-Azië is het voor de overheid aantrekkelijk om terug te grijpen op kolen. Naar een overschot aan energie kraait geen haan, maar tekorten liggen heel gevoelig. „Dan lijkt de overheid te falen”, aldus Li. Hij vindt het beleid wel gemakzuchtig. „We kunnen ook zorgen dat de vraag naar energie afneemt”, zegt Li. „En de manier waarop stroom nationaal wordt verdeeld, kan veel beter.”

Li, op het Zuid-Chinese eiland Hainan in lockdown vanwege een corona-uitbraak, legt uit dat een teveel aan stroom in de ene provincie door gebrekkige infrastructuur heel lastig valt over te brengen naar een provincie met een tekort. „Het is geen flexibel systeem”, zegt Li. „Veel provincies zijn een soort eiland wat dat betreft.”

Lees ook Made in China wordt Made in India: hoe China zijn status als productieschuur verliest

Kolen terugdringen

China kampte ook in het najaar van 2021 met energietekorten. Die hadden een heel andere oorzaak. Toen wilde de overheid juist dat CO₂-reductiedoelen op tijd zouden worden gehaald. Lokale overheden gingen in overdrive om het gebruik van kolen terug te dringen. Dat ging zo goed dat meteen grote stroomtekorten ontstonden. Daarop werd van koers veranderd: voortaan stond energiezekerheid bovenaan, en niet langer CO₂-reductie. Lokale overheden kregen de opdracht extra kolen te winnen en te verstoken om die zekerheid te bieden.

Alicia Garcia-Herrero, hoofdeconoom voor de regio Azië-Pacific bij de Franse investeringsbank Natixis, denkt dat die trend nog wel even voortduurt. „China laat waterkracht nu ook een beetje vallen. Het bouwt bijvoorbeeld geen nieuwe dammen meer”, constateert ze. Reden is volgens haar dat waterkracht uiteindelijk niet veel kan bijdragen aan de energievoorziening in China. Het land zet nu veel meer in op zonne- en windenergie.

Maar dat gaat langzaam. „De aanleg van zonnepanelen en windturbines is duur en er zijn veel bureaucratische hobbels”, aldus Garcia-Herrero. „Dus voorlopig dienen kolen als buffer om te zorgen dat er geen tekorten ontstaan.”

China gaat zijn doelen voor CO₂-reductie daarom vrijwel zeker niet halen, denkt Garcia-Herrero. „Dat is natuurlijk slecht nieuws voor de wereldwijde klimaatverandering.” het land is nu verantwoordelijk voor grofweg een derde van de mondiale uitstoot.

Klimaatleider

President Xi Jinping wierp zich in 2017 op het World Economic Forum in Davos juist op als de nieuwe wereldleider in de strijd tegen klimaatverandering. Daar lijkt nu weinig van over. De draai lijkt ingegeven door angst en onzekerheid. Xi wordt overspoeld door intern-Chinese problemen, waardoor hij kiest voor kortetermijnoplossingen. Grote, ambitieuze milieuplannen durft hij voorlopig niet aan.

Veel Chinezen zijn van oudsher bijgelovig. Xi Jinping is weliswaar officieel niet de keizer van China, maar veel Chinezen zien hem toch een beetje zo. En voor een keizer zijn natuurrampen een slecht teken; het zijn signalen dat hij zijn mandaat om te regeren aan het verliezen is. Dat mandaat wordt hem traditioneel door de Hemel verleend, maar als de Hemel verbolgen is over zijn bestuur, dan laat die dat blijken door natuur- en andere rampen.

Kort voor de dood van Mao Zedong, de eerste leider van communistisch China, was er in 1976 een grote aardbeving in de noordelijke plaats Tangshan. Die aardbeving werd achteraf breed geduid als een voorteken van Mao’s dood. Nu denkt niemand dat Xi op het punt van omvallen staat, fysiek noch politiek, maar de opeenstapeling van rampen zal hem ook om deze reden toch extra zorgen baren.

Rampen zijn er momenteel genoeg. Niet alleen de uitzonderlijk hevige, langdurige hitte en droogte, maar ook corona. Niet dat er in China veel gevallen zijn, integendeel, maar Xi houdt vast aan een strikt zero-Covidbeleid. Dat leidt steeds weer tot lockdowns, tot grote economische schade, en tot een diep gevoel van onzekerheid en onvoorspelbaarheid onder gewone burgers.

In de aanloop naar het belangrijke partijcongres dat voor dit najaar op het programma staat, wil Xi boven alles stabiliteit. Zo laat hij zien dat hij een goed heerser is. Hij wil op het twintigste partijcongres minimaal voor nogmaals vijf jaar benoemd worden, liefst met zoveel mogelijk van zijn politieke vrienden om zich heen. Het energietekort door de hittegolf is voor Xi daarbij het zoveelste hoofdpijndossier.